Kistat e nofullave paraqesin larmi ne shumellojshmerine e tyre
dhe ne vite i jane dhene emertime te ndryshme, duke u orientuar nga
indi, origjina, klinika, imazheria dhe histopatologjia.
Nje kist eshte nje kavitet patologjik, i veshur me epitel dhe qe
ka permbajtje likidi ose materiali gjysme solid. Ne mjekesi, “cyst” do te
thote thjesht “hapesire”.
Kistat jane mjaft te shpeshte ne regjionin O.M.F ,dhe njohja e
tyre ka rendesi sepse ne disa raste ata jane lezione destruktive.
Ne nofulla, kistat shfaqen si kavitete brenda kockes, te veshura
me epitel dhe permbajtje likidi seroz me ngjyre te verdhe ne kafe ne te
cilin shpesh hasen kristale kolesterine dhe elemente qelizore, te rrethuara
keto nga nje paret prej indi lidhor fi broz. Keto quhen edhe “kiste te
verteta”, per t’i dalluar nga ato kavitete kockore te cilat nuk kane veshje
te brendshme epiteliale dhe marrin emrin “pseudokista”.
Edhe ne ditet e sotme nuk ka nje klasifi kim unik persa i perket
kistave te nofullave, te kavitetit oral si dhe te indeve te buta te fytyres
dhe te qafes. Ne duke studiuar klasifi kime te autoreve te shumte, si
dhe mbeshtetur ne eksperiencen e shkolles tone do te mundohemi te
japim nje klasifi kim te permbledhur dhe te hasur me shume ne praktiken
klinike.

Pjesa me e madhe e kistave zbulohen rastesisht ne egzaminimiet
radiologjike te rutines. Megjithate, duhet dyshuar per nje kist te
nofullave kur:
1. Hasim ne nje tumefaksion te lemuar dhe shpesh te pa dhimbshem
gjate palpimit te nofulles.
2. Ne palpim konstatojme krepitacionin ose efektin ping-pong,
si pasoje e atrofi zimit te kockes nga rritja graduale e kavitetit kistik.
Gjithashtu ne palpim mund te ndjejme fl uktuacion, kur fl uktuacioni
ndjehet ne dy zona te ndryshme te nofulles,atehere mund te kemi kist
multilakunar ose edhe dy kista.

I pari autor qe u mor me studimin e kistave qe Bichat (1803) i cili
besonte se origjina e kistave duhet kerkuar ne origjinen e tumoreve te
tjera, duke i ndare nga njeri-tjetri vetem prej formes. Me vone Delpech
(1816), duke studiuar kistat radikulare, hodhi idene se kistat formohen
si rezultat i nje degjenerimi te tufes neuro-vaskulare te vete dhembit.
Autore te shumte pasuan, duke permendur ketu: Boyer (1818), Diday
(1839), MAGITOT (1874) etj. teorite e te cileve kane tashme vetem
vlera historike. Vijme keshtu tek Malassez (1885 – teoria e “mbetjeve
epiteliale paradontale”) teoria e te cilit, edhe sot eshte me e pranueshmja
persa i perket shpjegimit te origjines se veshjes epiteliale te vete
kistave. Ky autor, pasi mori ne studim nofulla pacientesh te cilet nuk
kishin formuar kista, zbuloi ne secilen prej tyre ato qe i quajti: debris
epithelieux paradentaires (mbetje epiteliale paradentare, mbetje te epiteleve
odontogjene) te cilat mbeteshin ne nofulla edhe pas formimit
te dhembit. Kistat e nofullave, ky autor i ndau ne baze te origjines dhe
raporteve topografi ke me dhembet:
1. Kista siperfaqesore subgingivare me prejardhje nga lamina
epiteliale e kordonit te organit te zmaltit te dhembit te qumeshtit;
2. Kista mediane qe zene te gjithe gjatesine e rrenjes dhe qe
kane prejardhje nga lamina epiteliale e kordonit te organit te zmaltit te
dhembit te perhershem;
3. Kista te thella te lokalizuara prane apeksit te rrenjes me prejardhje
nga mbetjet e organit te zmaltit te denticionit te perhershem.
Jane pikerisht keto te fundit, gjithmone sipas ketij autori, ato te cilat
jane pergjegjese per formimin e veshjes se kistave radikulare odontogjene.
Pervec mbetjeve epiteliale odontogjene, ekzistojne edhe
mbetje epiteliale nga formimi i fytyres gjate stadeve embrionale, epitel
qe vesh strukturat embrionale gjate shkrirjes se tyre dhe qe mbeten
ne linjat e shkrirjes. Meqenese keto linja perkojne me fi surat, ky epitel
merr edhe emrin epitel fi sural.
Ne qofte se Malassez zbardhi prejardhjen e veshjes epiteliale
te kistave, etiopatogjeneza e tyre edhe sot nuk eshte teresisht e qarte.
Mendimi i perbashket eshte qe kistat radikulare kane lidhje
direkte etiopatogjenetike me proceset infl amatore kronike me karakter

3. Mungesa e nje dhembi ne arkade ne paciente te rinj,sjell
dyshime per nje kist folikular; ne nje pacient te vjeter pas heqjes se
dhembit, per nje kist rezidual etj. Kistat folikulare zakonisht formohen
ne dhembet qe eruptojne me vonese si: molaret e pjekurise, kaninet
maksilare, premolaret e dyte etj
4. Nje lezion karioz masiv, dekolorim, frakture dhe mbushje masive
e nje dhembi ne qender te tumefaksionit, sygjeron nje kiste radikulare
5. Inklinimi i kurorave te dhembeve ne drejtime te ndryshme,
indikon pranine e nje kiste,gjithashtu kur pas heqjes se nje dhembi,
mund te kemi rrjedhje likidi kistik nga plaga, gje qe indikon pranine
e nje kiste, ose ne disa raste ne kista te lene pa trajtim me pranine e
fi stules ne te cilen here pas here rrjedh leng kistik
Kur kistat infektohen, tumefaksioni behet i dhimbshem.Ne raste
te rralla mund te ndodhin dhe fraktura patologjike te nofullave si rezultat
i traumave relativisht te lehta. Disa here mund te konstatohen
dhe raste te shfaqjes se parestezise si rezultat i zhvillimit ekspansiv te
kistes dhe i shtypjes se tufes neuro-vaskulare. Ne disa raste rritja e
kistes behet shkak per mos stabilitetin ose plage dekubitale te shkaktuara
nga protezet e levizshme te aplikuara prej vitesh.
Perveç imazherise, per venien e diagnoses se kistave sherben
anamneza, klinika, histopatologjia dhe disa egzaminime shtese si
punksioni probator, ekzaminimi bakteriologjik, elektrodiagnostiku per
matjen e vitalitetit te dhembeve etj.

Trajtimi i kistave varet nga permasat, regjioni dhe mosha e pacientit.
Menyrat me te perdorshme per trajtimin e kistave jane:
1. Marsupializimi (cistotomi): konsiston ne shnderrimin e kistes
ne nje kavitet “aneks” te gojes. Indikohet ne:
2. Ekstirpimi (heqja “in toto”) perdoret per kista te dimensioneve
te medha dhe ne keto raste mund te sillte demtime te strukturave
fqinje si: sinusi maksilar, dyshemene e gojes, tufa neuro-vaskulare e
qafes etj.
3. Per kistat ne femije: kur folikujt e dhembeve te perhershem
jane te spostuar nga presioni i kistes; pas nderhyrjes keta dhembe
mund te zene pozicionin e duhur ne arkade.
Ne rastet kur radiologjikisht ne kiste duken te perfshire nje numer
i madh dhembesh: per te evituar demtimin e paketit neurovascular
te tyre, ne keto raste, pas nderhyrjes, testohet periodikisht vitaliteti
i dhembeve.
4. Enukleimi dhe suturimi “per primam” (cistektomi): konsiston
ne heqjen “in toto” te sakusit kistik dhe te permbajtjes se tij.
Ka si avantazh:
• Mbylljen e shpejte te defektit
• Pacienti ka nje periudhe te qete post-operatore
• Kontrollet post-operatore nuk jane aq te shpeshta
• Monitorimi realizohet nepermjet radiografi ve per 6 muaj
per kistat e vogla dhe 1 vit per ato te medhate.